Kwestie dotyczące zmiany klimatu mogą stanowić istotną część oceny projektu infrastrukturalnego pod kątem jego oddziaływania na środowisko. Dotyczy to obu filarów weryfikacji inwestycji infrastrukturalnej pod względem wpływu na klimat, tj. łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej.
Ocenę oddziaływania na środowisko (OOŚ) zdefiniowano w dyrektywie 2011/92/UE, zawierającej przepisy dotyczące zmiany klimatu. Proces OOŚ i proces weryfikacji inwestycji infrastrukturalnej pod względem wpływu na klimat częściowo się pokrywają, dlatego należy planować je razem. W przypadku przedsięwzięć niewymagających oceny oddziaływania na środowisko istotne może być jednak przeprowadzenie weryfikacji inwestycji infrastrukturalnej pod względem wpływu na klimat zgodnie z wytycznymi, np. w celu zapewnienia zgodności z podstawą prawną ukierunkowanego finansowania unijnego.
Zalecenia odnośnie weryfikacji inwestycji pod względem wpływu na klimat i OOŚ zawarte są w załączniku D do „Wytycznych technicznych dotyczących weryfikacji infrastruktury pod względem wpływu na klimat w latach 2021-2027″. Podano tam również przykłady kluczowych zagadnień dotyczących oceny oddziaływania na środowisko w odniesieniu do łagodzenia i przystosowania się do zmiany klimatu.
Zagadnienia OOŚ w odniesieniu do łagodzenia zmiany klimatu
Inwestycje w infrastrukturę powinny być dostosowane do celów Porozumienia paryskiego i prowadzić do realizacji scenariusza zakładającego zerową emisję gazów cieplarnianych netto oraz osiągniecie neutralności klimatycznej do 2050 r. Ponadto inwestycje w projekty infrastrukturalne powinny być zgodne z zasadą „nie czyń poważnych szkód” w kontekście innych celów środowiskowych Unii Europejskiej, np. zrównoważone wykorzystanie i ochrona zasobów wodnych, przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, zapobieganie powstawaniu odpadów oraz recykling, zapobieganie i kontrola zanieczyszczeń oraz ochrona zdrowych ekosystemów.
W odniesieniu do łagodzenia zmiany klimatu i oceny oddziaływania na środowisko należy sprawdzić, czy proponowany projekt infrastrukturalny:
- będzie się przyczyniał się do emisji dwutlenku węgla, podtlenku azotu, metanu lub innych gazów cieplarnianych;
- wiąże się z jakimikolwiek działaniami w zakresie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów lub leśnictwa (np. wylesianiem), które mogłyby prowadzić do zwiększenia poziomu emisji zanieczyszczeń;
- wiąże się z innymi działaniami (np. zalesianiem), których realizacja może służyć pochłanianiu emisji zanieczyszczeń;
- w znaczący sposób wpłynie na zapotrzebowanie na energię;
- umożliwia wykorzystanie odnawialnych źródeł energii;
- w znaczący sposób przyczyni się do wzrostu lub spadku liczby podróży prywatnych;
- w znaczący sposób przyczyni się do zwiększenia lub zmniejszenia popularności transportu towarowego.
Zagadnienia OOŚ w odniesieniu do przystosowania się do zmiany klimatu
Inwestycje w infrastrukturę powinny charakteryzować się odpowiednim poziomem odporności na dotkliwe, długotrwałe i ekstremalne warunki klimatyczne, powinny być dostosowane do celów Porozumienia paryskiego oraz sprzyjać realizacji celów zrównoważonego rozwoju i celów ram z Sendai dotyczących ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych.
W odniesieniu do przystosowania się do zmiany klimatu i oceny oddziaływania na środowisko należy sprawdzić, czy:
- projekt infrastrukturalny przyczyni się do ograniczenia cyrkulacji powietrza lub zmniejszenia otwartych przestrzeni;
- w wyniku realizacji projektu infrastrukturalnego będzie pochłaniane lub generowane ciepło;
- w wyniku realizacji projektu infrastrukturalnego będą emitowane lotne związki organiczne i tlenki azotu oraz czy projekt przyczyni się do tworzenia ozonu troposferycznego w słoneczne i ciepłe dni;
- na realizację projektu infrastrukturalnego mogą wpływać fale upałów;
- projekt infrastrukturalny przyczyni się do wzrostu zapotrzebowania na energię i wodę;
- materiały użyte podczas budowy projektu infrastrukturalnego będą odporne na wyższe temperatury (czy wystąpi np. zmęczenie materiału lub degradacja powierzchni);
- projekt infrastrukturalny będzie miał negatywny wpływ na warstwy wodonośne;
- projekt infrastrukturalny jest podatny na niski stan wód w rzekach lub wyższą temperaturę wody;
- projekt infrastrukturalny przyczyni się do zwiększenia zanieczyszczenia wody, szczególnie w okresach suszy, przy niższych poziomach rozcieńczenia oraz w okresach wyższych temperatur i zmętnienia;
- projekt infrastrukturalny spowoduje zmianę podatności krajobrazów lub terenów zalesionych na pożary roślinności;
- projekt infrastrukturalny jest zlokalizowany na obszarze narażonym na pożary roślinności;
- obszar objęty projektem infrastrukturalnym jest narażony na ryzyko pożaru;
- materiały użyte podczas budowy projektu infrastrukturalnego są odporne na ogień;
- projekt infrastrukturalny przyczynia się do zwiększenia ryzyka pożaru, np. przez obecność roślinności na obszarze realizacji projektu;
- projekt infrastrukturalny będzie realizowany na rzecznym obszarze zalewowym;
- projekt infrastrukturalny przyczyni się do zmiany potencjału istniejących równin zalewowych w zakresie naturalnego zarządzania ryzykiem powodziowym, a wały przeciwpowodziowe są wystarczająco stabilne, aby wytrzymać powódź;
- projekt infrastrukturalny spowoduje zmianę pojemności wodnej gleby w zlewni;
- projekt infrastrukturalny przyczyni się do podniesienia poziomu zwierciadła przypowierzchniowych wód gruntowych;
- realizacja projektu infrastrukturalnego będzie zagrożona z powodu burz i silnych wiatrów;
- na projekt infrastrukturalny i jego realizację mogą mieć wpływ spadające przedmioty (np. drzewa) w pobliżu jego lokalizacji;
- w ramach projektu infrastrukturalnego , podczas burz zapewniona jest łączność z sieciami energetycznymi, wodnymi, sieciami transportu i sieciami teleinformatycznymi;
- projekt infrastrukturalny jest realizowany na obszarze, na którym mogą występować ekstremalne opady i osuwiska;
- projekt infrastrukturalny jest realizowany na obszarach, na które może oddziaływać podnoszący się poziom mórz;
- oscylacja wzdłużna wód morskich spowodowana sztormami może wpływać na realizację projektu infrastrukturalnego;
- projekt infrastrukturalny jest zlokalizowany na obszarze narażonym na erozję obszarów przybrzeżnych;
- projekt infrastrukturalny będzie miał wpływ na ryzyko erozji obszarów przybrzeżnych;
- projekt infrastrukturalny jest realizowany na obszarach, na które może oddziaływać intruzja wody morskiej i czy może ona prowadzić do wycieku substancji zanieczyszczających, np. odpadów;
- na projekt infrastrukturalny mogą mieć wpływ krótkie okresy wyjątkowo zimnej pogody, zamiecie śnieżne lub mróz;
- materiały użyte podczas budowy projektu infrastrukturalnego są odporne na niższe temperatury;
- lód może wpłynąć na funkcjonowanie lub realizację projektu infrastrukturalnego;
- w ramach projektu infrastrukturalnego podczas fal mrozów zapewniona jest łączność z sieciami energetycznymi, wodnymi, sieciami transportu i sieciami teleinformatycznymi;
- duże obciążenia śniegiem mogą wpływać na stabilność konstrukcji projektu infrastrukturalnego;
- projekt infrastrukturalny jest narażony na szkody spowodowane zamrażaniem i rozmrażaniem;
- na realizację projektu infrastrukturalnego może wpływać rozmarzająca wieczna zmarzlina.
Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko a wpływ na klimat
Kwestie związane ze zmianą klimatu mogą być ważnym elementem określonej w dyrektywie 2001/42/WE strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SOOŚ) dotyczącej planu czy programu, ustanawiając ramy dla rozwoju określonych przedsięwzięć. Zalecenia odnośnie weryfikacji inwestycji pod względem wpływu na klimat i SOOŚ zawarte są w załączniku E do „Wytycznych technicznych dotyczących weryfikacji infrastruktury pod względem wpływu na klimat w latach 2021-2027”.
Przykłady zagadnień dotyczących zmiany klimatu, które należy uwzględnić w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko:
- łagodzenie zmiany klimatu:
- zapotrzebowanie na energię w przemyśle i związane z tym emisje gazów cieplarnianych,
- zapotrzebowanie na energię w mieszkalnictwie i budownictwie oraz związane z tym emisje gazów cieplarnianych,
- emisje gazów cieplarnianych w rolnictwie,
- emisje gazów cieplarnianych w gospodarowaniu odpadami,
- wzorce podróżowania i emisje gazów cieplarnianych z transportu,
- emisje gazów cieplarnianych z produkcji energii,
- użytkowanie gruntów, zmiana użytkowania gruntów, leśnictwo i różnorodność biologiczna;
- przystosowanie się do zmiany klimatu:
- fale upałów, w tym ich wpływ na zdrowie człowieka, zwierząt i roślin, szkody w uprawach oraz pożary lasów,
- susze, w tym mniejsza dostępność i niższa jakość wody oraz zwiększone zapotrzebowanie na wodę,
- zarządzanie ryzykiem powodziowym i ekstremalne opady deszczu,
- osuwiska, burze i silny wiatr, w tym zniszczenia infrastruktury, budynków, upraw oraz lasów,
- podnoszenie się poziomu mórz i oceanów, ekstremalne sztormy, erozja obszarów przybrzeżnych oraz intruzja wody morskiej,
- fale mrozów, szkody spowodowane zamrażaniem i rozmrażaniem.
Autor: Fundacja Razem dla Środowiska