Gospodarstwo domowe można uznać za ubogie energetycznie, jeżeli ma trudności w zaspokojeniu swoich potrzeb energetycznych (ogrzewanie, ciepła woda użytkowa, elektryczność) z powodu niskiego dochodu lub charakterystyki budynku czy mieszkania.
Według opracowania Instytutu Badań Strukturalnych, główne czynniki wpływające na ubóstwo energetyczne to:
- niskie dochody gospodarstw domowych;
- niska efektywność energetyczna zamieszkiwanych budynków i posiadanych urządzeń;
- nieefektywne korzystanie z energii oraz urządzeń przez gospodarstwa domowe.
Zgodnie z szacunkami Instytutu Badań Strukturalnych, w 2016 r. 12,2% osób w Polsce było dotkniętych ubóstwem energetycznym, czyli 4,6 mln osób zamieszkujących w 1,3 mln gospodarstwach domowych. Zdecydowana większość osób doświadczających ubóstwa energetycznego mieszka w domach jednorodzinnych. W 2016 r. liczba ta wynosiła aż 75,4%, czyli 3,47 mln osób. Najwięcej ubogich energetycznie gospodarstw domowych, bo aż 65%, zamieszkiwało w domach jednorodzinnych (853 tys.).
Jakie są przyczyny ubóstwa energetycznego?
Przyczynami ubóstwa energetycznego są:
- bezrobocie;
- niskie zarobki;
- rosnące ceny energii, a szczególnie paliw niskoemisyjnych, np. gazu.
W wyniku ubóstwa, rodziny nim dotknięte wykorzystują do celów energetycznych wszystkie dostępne tanie źródła energii, spalając często odpady i najtańsze gatunki węgla. Skutkuje to zwiększoną emisją zanieczyszczeń i złym stanem powietrza w Polsce. Ubogich rodzin nie stać również często na właściwą termoizolację domów i wysokosprawne urządzenia energetyczne. Do ogrzewania, a czasem nawet do gotowania, rodziny dotknięte ubóstwem wykorzystują proste paleniska. Paradoksalnie związane z tym jest większe zapotrzebowanie na paliwa. Walka z ubóstwem energetycznym ściśle związana jest więc z walką o poprawę jakości powietrza.
Walka z ubóstwem energetycznym wyzwaniem Unii Europejskiej
W ramach ogłoszonego 1 grudnia 2019 r. Europejskiego Zielonego Ładu oraz Fali Renowacji, będącej jego częścią, określono walkę z ubóstwem energetycznym jako jedno z kluczowych wyzwań Unii Europejskiej (UE). W zakresie wieloletnich ram finansowych UE na lata 2021-2027 oraz Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności przeznaczone są środki na walkę ze zjawiskiem ubóstwa energetycznego. Część z tych funduszy będzie dostępna w ramach krajowych programów operacyjnych, a część w ramach regionalnych programów operacyjnych.
Na szczeblu krajowym temat ubóstwa energetycznego został poruszony m.in. w Polityce energetycznej Polski do 2040 r. (PEP2040). Jednym z kluczowych elementów PEP2040 ma być redukcja zjawiska ubóstwa energetycznego do poziomu maksymalnie 6% gospodarstw domowych. Głównym rozwiązaniem w walce z problemem ubóstwa energetycznego powinna być powszechna termomodernizacja budynków mieszkalnych oraz zapewnienie efektywnego i ekologicznego dostępu do ciepła.
Jak przeprowadzić analizę ubóstwa energetycznego?
W przyjętej w 2020 r. aktualizacji programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego, Samorząd Województwa Małopolskiego jako pierwszy w kraju zobowiązał wszystkie gminy do przeprowadzenia analizy problemu ubóstwa energetycznego i przesłania jej wyników do urzędu marszałkowskiego do 30 czerwca 2022 r. Wykonanie takiej analizy umożliwia poznanie skali zjawiska ubóstwa energetycznego w poszczególnych gminach oraz identyfikację konkretnych osób lub gospodarstw domowych dotkniętych tym problemem. Analiza ubóstwa energetycznego umożliwia także przygotowanie odpowiednich programów wsparcia oraz pozyskanie środków finansowych na ich realizację, np. z programu Stop Smog. W celu ułatwienia dokonania przedmiotowej analizy, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego przygotował i udostępnił metodykę analizy ubóstwa energetycznego.
Ponieważ problem zwalczania ubóstwa energetycznego oraz poprawa jakości powietrza w Polsce są ze sobą powiązane i należą do priorytetów, to należy spodziewać się, że działania w tym zakresie zostaną rozprzestrzenione na terenie całego kraju oraz powstaną nowe źródła ich finansowania. Analiza ubóstwa energetycznego pozwoli zdobyć kluczowe i precyzyjne dane niezbędne do efektywnej walki z ubóstwem energetycznym, a tym samym przyczyni się do polepszenia jakości środowiska oraz życia mieszkańców.
Autor: Fundacja Razem dla Środowiska