Zgodnie z informacją Komisji Europejskiej (KE) – w Unii Europejskiej (UE) rocznie marnowanych jest ok. 88 mln ton żywności (ok. 20%), mniej więcej po 179 kg na osobę z całej wyprodukowanej żywności, koszty z tym związane szacuje się na 143 mld EUR. Marnowanie żywności jest nieetyczne – w obliczu istniejącego problemu niedożywienia w krajach ubogich, powoduje wyższą emisję gazów cieplarnianych, zwiększa zużycie energii, wody oraz zasobów naturalnych. Podczas produkcji oraz dystrybucji zmniejsza przychody producentów i podwyższa bezpośrednie koszty w związku z potrzebą utylizacji jej nadmiaru.
Co w kwestii marnowania żywności planuje Europa?
W ramach pakietu dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym przyjętego w 2015 r., KE planuje opracować metodologię pomiaru marnowania żywności. Metodologia ta pokaże, w świetle unijnej definicji „żywności” i „odpadów”, co uznaje się za odpady spożywcze, a co nimi nie jest, na każdym etapie łańcucha dostaw żywności. Spójne pomiary poziomów marnowania żywności w UE oraz sprawozdawczość pozwolą państwom członkowskim i podmiotom na porównywanie orazmonitorowanie tego zjawiska w łańcuchu dostaw żywności. Ma to umożliwić ocenę skuteczności inicjatyw w zakresie zapobiegania marnowaniu żywności, a także obniżyć marnotrawstwo żywności o 50% do 2025 r.
Co w kwestii marnowania żywności planuje polski rząd?
Wzorem Włoch i Francji, które uregulowały prawnie problem marnowania żywności – Polska doczekała się długo wyczekiwanego projektu ustawy. Do chwili obecnej nie mamy regulacji prawnych zapobiegających marnowaniu żywności, jedynie ulgi podatkowe zwalniające z uiszczania podatku od towarów i usług za darowizny dokonywane przez wytwórców produktów spożywczych, a od 2013 r. również dystrybutorów żywności.
Ustawa o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności skupia się na sklepach o wielkości powyżej 250 m2, które w małym stopniu korzystają z ulg podatkowych związanych z przekazywaniem niesprzedanego jedzenia – przez stworzenie mechanizmu jego nieodpłatnego przekazywania i przy zachowaniu dotychczasowych ulg podatkowych. Specyfika działalności tych sklepów ułatwia dostarczanie towarów żywnościowych, np. do banków żywności, a ich centralna struktura decyzyjna pozwala na szybkie identyfikowanie towaru, któremu kończy się termin ważności, a także umożliwia wdrażanie rozwiązań ograniczających marnotrawstwo. Przedmiotowe przepisy precyzują definicję marnowania żywności, żywności na cele społeczne i sprzedawcy żywności, aby możliwe było określenie ustawowych obowiązków oraz wyznaczenie podmiotów, których te obowiązki dotyczą.
Nowe obowiązki dotyczące żywności
Sprzedawca żywności jest zobowiązany do zawarcia umowy z organizacją pozarządową (z terenu swojego powiatu) w zakresie jej przekazywania na cele społeczne, w formie pisemnej lub elektronicznej, pod rygorem nieważności. Umowa powinna określać czas, sposób i rodzaj przekazywania żywności, podział kosztów dostarczenia dla obu stron, przypadków, w jakich organizacja pozarządowa ma prawo zrezygnować z odbioru darowizny. Koniecznym jest określenie czasu obowiązywania umowy, warunków jej wypowiedzenia i zakresu odpowiedzialności każdej ze stron umowy. Umowę należy zawrzeć w ciągu 5 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.
Sieci handlowe są zobowiązane do przeprowadzenia kampanii edukacyjno-informacyjnych, mających na celu zmniejszenie marnowania żywności, ponieważ mają one większe doświadczenie w ich organizacji, a także wpływ na zachowania konsumentów niż kampanie organizacji pozarządowych. Kampanie edukacyjne mają być przygotowywane wspólnie z organizacją pozarządową, z którą sprzedawca zawarł umowę.
Opłata za marnowanie żywności
Sprzedawcy, którzy nadal będą doprowadzali do marnowania żywności, będą musieli ponosić opłatę z tego tytułu. Opłata za marnowanie żywności jest wyliczana przez pomnożenie jednostkowej stawki razy ilość marnowanej żywności (w kilogramach) przez obowiązany podmiot, który ma ją uiszczać samodzielnie do dnia 30 kwietnia następnego roku. Jeśli wysokość opłaty za marnowanie żywności nie przekroczy 200 zł, to opłata nie jest wymagana. Pieniądze pochodzące z opłat za marnowanie żywności mają być przekazywane organizacjom pozarządowym, z którymi sprzedawcy żywności zawarli umowy dotyczące nieodpłatnego przekazywania żywności na cele społeczne.
Dopuszczalne są przypadki przeznaczania żywności do unieszkodliwiania jako odpady – opłata za marnowanie żywności nie jest ponoszona dla 10% żywności, która się zmarnowała (np. wędliny, warzywa), podstawę obliczenia opłaty stanowi 90% masy marnowanej żywności w kilogramach. Sprzedawca żywności ma prawo pomniejszyć opłatę za marnowanie żywności o koszty, jakie poniósł na przeprowadzone kampanie edukacyjno-informacyjne (do 20% tej opłaty) lub o koszty realizacji umowy o przekazywaniu żywności na prowadzone kampanie.
Sprzedawca żywności ma obowiązek umieszczania w sprawozdaniu finansowym i na swojej stronie internetowej (jeśli ją posiada) informacji o wysokości należnej opłaty za marnowanie żywności lub o wartości żywności przekazanej organizacjom pozarządowym. Miejmy nadzieję, że przynajmniej z powodów wizerunkowych sprzedawcy będą starali się ponosić jak najmniejszą opłatę z tego tytułu. Środki pochodzące z opłaty za marnowanie żywności mogą być wykorzystywane przez organizację pozarządową na wykonywanie zadań publicznych w zakresie pomocy społecznej, wspierania rodzin i działalności charytatywnej, pod warunkiem, że na koszty administracyjne organizacja przeznaczy do 20% środków otrzymanych z opłaty. Organizacja pozarządowa, która otrzyma środki z opłaty za marnowanie żywności poniesionej przez sprzedawcę żywności jest zobowiązana do przekazania mu pisemnej informacji o sposobie wykorzystania otrzymanych środków.
Dla opornych w sprawie żywności będą kary
Kary finansowe w wysokości od 500 zł do 10 tys. zł mają być wymierzane przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej za nieprzekazanie, przekazanie części kwoty opłaty za marnowanie żywności dla organizacji pozarządowej lub przekazanie jej po terminie. Karze tej podlega również ten podmiot, który nie wniesie opłaty za marnowanie żywności na rachunek wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej – w przypadku niezawarcia umowy z żadną z organizacji pozarządowych. Wymierzoną karę trzeba uregulować w ciągu 14 dni od dnia, w którym decyzja o wymierzeniu kary stała się ostateczna, będzie ona stanowiła dochód budżetu państwa.
Za niezawarcie umowy z organizacją pozarządową grozi kara w wysokości 5000 zł. Biorąc pod uwagę dochody sklepów powyżej 250 m2, kara ta nie jest dotkliwa i może nie być wystarczającym argumentem do zawarcia umowy. Co innego zepsucie wizerunku. Kara ta nie będzie wymierzona, jeśli sprzedawca udowodni, że zawarcie takiej umowy na terenie własnego powiatu było niemożliwe.
Autor: Fundacja Razem dla Środowiska
Przeczytaj także: Marnowanie żywności – czas z tym zawalczyć.