Zasoby wodne w Unii Europejskiej drastycznie się zmniejszają, pogarsza się również ich jakość. Mniejszy dostęp słodkiej wody wynika z rozwoju miast i rolnictwa, ze zmian klimatu, nieprzewidywalnych zjawisk pogodowych i suszy.
Unia Europejska potrzebowała instrumentu regulującego normy ponownego wykorzystania wody i ułatwiającego powszechne wykorzystanie alternatywnych metod jej dostawy, które mogą się przyczynić do zmniejszenia niedoboru wody i zmniejszenia zagrożeń jej dostarczania. Odpowiedzią na to jest ogłoszone 5 czerwca 2020 r. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/741 z dnia 25 maja 2020 r. w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody. Rozporządzenie to zawiera przepisy dotyczące zarządzania ryzykiem, w odniesieniu do celów bezpiecznego wykorzystania odzyskanej wody ze ścieków komunalnych w ramach zintegrowanego gospodarowania zasobami wodnymi.
Celem rozporządzenia jest zagwarantowanie, by odzyskana woda była bezpieczna do nawadniania upraw w rolnictwie, zapewniając wysoki poziom ochrony środowiska oraz zdrowia zwierząt i ludzi. Stosowanie gospodarki o obiegu zamkniętym, skoordynowane przeciwdziałanie niedoborowi wody i dostosowywanie się do zmiany klimatu przyczyni się do realizacji celów dyrektywy 2000/60/WE (Ramowa Dyrektywa Wodna). Rozporządzenie stosuje się we wszystkich sytuacjach, gdy oczyszczone ścieki komunalne są ponownie wykorzystywane do nawadniania w rolnictwie.
Państwo członkowskie ma prawo wyłączyć jeden lub kilka obszarów dorzeczy z ponownego wykorzystania wody do nawadniania w rolnictwie. Może to zrobić, biorąc pod uwagę następujące kryteria:
- geograficzne i klimatyczne uwarunkowania tego obszaru lub jego części;
- zapotrzebowanie na czystą wodę, w tym ilościowy stan jednolitych części wód podziemnych;
- wymagania dotyczące części wód powierzchniowych, do których odprowadzane są oczyszczone ścieki komunalne, a także ich stan;
- koszty odzyskanej wody oraz innych zasobów wodnych dla środowiska.
Projekty badawcze lub pilotażowe dotyczące zakładów odzyskujących wodę mogą zostać wyłączone (do maksymalnie pięciu lat) z zakresu zastosowania tego rozporządzenia, jeżeli właściwy organ ustali, że spełniono następujące kryteria:
- projekt nie będzie prowadzony w jednolitej części wód wykorzystywanych do poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi lub w odpowiedniej strefie ochronnej wyznaczonej na podstawie Ramowej Dyrektywy Wodnej;
- projekt będzie właściwie monitorowany.
Płody rolne wyhodowane w projekcie badawczym lub pilotażowym, objętym wyłączeniem, nie mogą być wprowadzane do obrotu. Prowadzący zakład odzyskiwania wody ma zapewnić, aby woda przeznaczona do nawadniania w rolnictwie spełniała minimalne wymogi dotyczące jakości, a także wszelkie dodatkowe warunki określone przez właściwy organ w zezwoleniu.
Zasoby wód można oszczędzić dzięki:
- upowszechnieniu ponownego wykorzystywania oczyszczonych ścieków;
- ograniczeniu eksploatacji jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych;
- ograniczeniu skutków uwalniania oczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych;
- propagowaniu oszczędzania wody poprzez wielokrotne wykorzystywanie ścieków komunalnych, przy zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony środowiska.
Ponowne wykorzystanie wody, stosowanie w przemyśle technologii oszczędnego gospodarowania wodą i technik nawadniania, to sposoby osiągnięcia dobrego stanu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych, w ujęciu ilościowym i jakościowym.
Plan zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody
Właściwy organ powinien zapewnić sporządzenie planu zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody. Plan zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody może obejmować jeden lub więcej systemów ponownego wykorzystania wody. Plan zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody sporządzany jest przez prowadzącego zakład odzyskiwania wody, inne odpowiedzialne podmioty (prowadzące przechowywanie lub dystrybucję tej wody) i użytkowników końcowych (np. rolników, przedsiębiorców) po wspólnej konsultacji.
Plan zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody musi być oparty na kluczowych elementach zarządzania ryzykiem. Są nimi:
- opis systemu ponownego wykorzystania wody;
- określenie podmiotów uczestniczących w systemie;
- określenie zagrożeń (np. awaria, przypadkowe wycieki, skażenia);
- określenie grup narażonych na ryzyko;
- ocena ryzyka dla środowiska i zdrowia ludzi oraz zwierząt;
- stosowanie dodatkowych wymogów dotyczących jakości wody i jej monitorowania;
- określenie środków zapobiegawczych;
- odpowiednie systemy i procedury kontroli jakości odzyskiwanej wody;
- systemy monitorowania środowiska i zarządzania incydentami oraz nagłymi zdarzeniami;
- mechanizmy koordynacji działań między różnymi podmiotami.
Plan zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody określa m.in.: zagrożenia, ryzyka i środki zapobiegawcze lub naprawcze do nich dostosowane. Identyfikuje dodatkowe utrudnienia w systemie ponownego wykorzystania wody i wymagania potrzebne do zapewnienia bezpieczeństwa systemu ponownego wykorzystania wody.
Obowiązki dotyczące zezwoleń na odzyskiwanie wody
Nawadnianie upraw w rolnictwie (np. roślin do spożycia w stanie surowym, po przetworzeniu lub roślin nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi) wymaga uzyskania zezwolenia. Do uzyskania zezwolenia konieczne jest złożenie wniosku do właściwego organu państwa członkowskiego, w którym planuje się lub prowadzi działalność.
Zezwolenie opiera się na planie zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody i określa m.in.:
- klasę lub klasy jakości odzyskiwanej wody oraz jej zastosowanie w rolnictwie;
- warunki w odniesieniu do minimalnych wymogów dotyczących jakości wody i jej monitorowania;
- dodatkowe wymogi dla prowadzącego zakład odzyskiwania wody;
- inne warunki niezbędne do zmniejszenia ryzyka dla środowiska oraz zdrowia zwierząt i ludzi;
- okres ważności zezwolenia;
- „punkt kontroli zgodności z przepisami”, czyli punkt, do którego operator zakładu odzyskiwania wody dostarcza odzyskaną wodę następnemu podmiotowi.
Ocena złożonego wniosku wymaga konsultacji z organami odpowiedzialnymi za dobrą jakość wody i ochronę zdrowia, jeśli są to inne instytucje niż organ wydający zezwolenie. Decyzja w sprawie udzielenia zezwolenia podejmowana jest niezwłocznie. W przypadku bardzo obszernych wniosków organ może potrzebować więcej czasu na podjęcie decyzji niż 12 miesięcy od otrzymania pełnego wniosku. Wtedy informuje składającego wniosek o przewidywanym terminie podjęcia decyzji.
Zezwolenia są regularnie sprawdzane i muszą być aktualizowane wtedy, gdy:
- nastąpiła duża zmiana zdolności podmiotu odzyskującego wodę;
- dokonano modernizacji sprzętu;
- zakupiono nowy sprzęt;
- dodano nowe procedury;
- zmieniły się warunki klimatyczne lub inne znacząco wpływające na stan ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych.
Kontrola zgodności działalności z warunkami zezwolenia
Właściwy organ będzie regularnie sprawdzał zgodność działalności podmiotu odpowiedzialnego z warunkami zezwolenia przez prowadzenie kontroli na miejscu, weryfikację danych z monitoringu oraz innymi dostępnymi metodami. Jeśli kontrola wykaże działania podmiotu niezgodne z zezwoleniem, to wzywa podmiot do podjęcia działalności zgodnej z zezwoleniem. Podmiot musi również poinformować użytkowników końcowych, jeśli jego nieprawidłowa działalność mogła mieć na nich wpływ.
Gdy prowadzona niezgodnie z zezwoleniem działalność stanowi duże ryzyko dla środowiska lub zdrowia zwierząt i ludzi, to podmiot odpowiedzialny musi ją zawiesić do czasu przywrócenia prawidłowego funkcjonowania. Po wystąpieniu incydentu mającego wpływ na zgodność działalności z zezwoleniem, operator lub inne odpowiedzialne podmioty muszą zawiadomić organ nadzorujący i podmioty, na których działalność miał wpływ ten incydent. Podmiot odpowiedzialny musi także przekazać właściwemu organowi informacje potrzebne do oceny skutków incydentu.
Informowanie społeczeństwa odnośnie odzyskiwania wody w rolnictwie
Państwa członkowskie stosujące odzyskiwanie wody do nawadniania w rolnictwie mają obowiązek publikowania co dwa lata w internecie lub w inny publiczny sposób o:
- ilości odzyskanej wody;
- procentowym udziale odzyskanej wody w porównaniu z całkowitą ilością oczyszczonych ścieków komunalnych;
- udzielonych lub zmienionych zezwoleniach na odzyskiwanie wody, w tym warunków określonych w planie zarządzania ryzykiem dotyczącym ponownego wykorzystania wody;
- wynikach każdej przeprowadzonej kontroli;
- transgranicznych punktach kontaktowych.
Inne zastosowanie odzyskanej wody
Z zastrzeżeniem innych stosownych przepisów prawa Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska i zdrowia, państwa członkowskie mogą wykorzystywać odzyskaną wodę do innych celów, niż nawadnianie upraw w rolnictwie. Mogą być one ponowne wykorzystanie w przemyśle oraz w usługach komunalnych i do celów dotyczących ochrony środowiska.
Ponownie wykorzystując oczyszczone ścieki, np. do nawadniania upraw w rolnictwie, mniej eksploatując jednolite części wód powierzchniowych i podziemnych oraz oszczędnie używając wody w przemyśle, możemy przyczynić się do zachowania zasobów wód, a także ich dobrej jakości.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/741 z dnia 25 maja 2020 r. w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody weszło w życie 25 czerwca 2020 r., a będzie stosowane od 26 czerwca 2023 r.
Autor: Fundacja Razem dla Środowiska