Regulamin czystości i porządku w gminie – o czym trzeba pamiętać?

Gminy mają obowiązek dostosować regulamin utrzymania czystości i porządku (UCziP) w gminie tak, aby obowiązywał on najpóźniej od 1 stycznia 2021 r. Regulamin UCziP podlega wielu regulacjom prawnym i zawsze wymaga dostosowania do specyfiki gminy oraz jej otoczenia. Z tego powodu opracowanie regulaminu utrzymania czystości i porządku może zająć nawet kilka miesięcy.

Regulamin UCziP jest aktem prawa miejscowego, dotyczy wytwórców odpadów komunalnych, właścicieli nieruchomości (w rozumieniu ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, właściciel nieruchomości to również współwłaściciel, użytkownik wieczysty oraz jednostka organizacyjna i osoba posiadająca nieruchomość w zarządzie czy użytkowaniu, a także inny podmiot władający nieruchomością), na których wytwarzane są takie odpady, jak i odbierających takie odpady od właścicieli nieruchomości. Regulamin utrzymania czystości i porządku zawiera zasady selektywnego zbierania odpadów „u źródła”.

Rady gmin powinny już pracować nad przygotowaniem regulaminu UCziP, zaczynając od przeprowadzenia diagnozy obecnego stanu gospodarki odpadami w gminie. Rady gmin powinny zaplanować, jak system ten ma wyglądać za kilka lat. Przykładowo, jeśli w najbliższej okolicy istnieje lub niedługo będzie istnieć możliwość przetwarzania selektywnie zebranych bioodpadów pochodzenia żywnościowego, to warto rozważyć ich oddzielenie od bioodpadów pochodzenia ogrodowego. Warto dokonać przeglądu możliwości technologicznych instalacji funkcjonujących w gminie i jej sąsiedztwie. Przyjęcie poprawnie skonstruowanego oraz logicznego regulaminu utrzymania czystości i porządku pomoże gminom również w podjęciu skutecznych uchwał w sprawie wysokości opłat za odbieranie oraz zagospodarowanie odpadów.

Co powinien zawierać regulamin UCziP?

Regulamin utrzymania czystości i porządku musi zawierać:

• Obowiązek selektywnego zbierania oraz odbierania odpadów komunalnych (papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe i bioodpady) oraz określać wymagania w zakresie selektywnego zbierania tych odpadów. Regulamin UCziP w gminie nie może ograniczać ilości danej frakcji, rada gminy może ten katalog rozszerzyć.
• Warunki dotyczące sprzątania błota, śniegu, lodu oraz innych zanieczyszczeń z części nieruchomości służących do użytku publicznego:
  • właściciele nieruchomości mają zapewnić utrzymanie czystości i porządku z chodników położonych wzdłuż nieruchomości;
  • właściciele nieruchomości nie mają obowiązku sprzątania chodnika, na którym można odpłatnie parkować pojazdy.
• Informacje o rodzaju i minimalnej pojemność koszy na śmieci czy worków przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych (przestrzegamy przed ustalaniem górnej granicy pojemności koszy), warunki ich rozstawienia i sposób utrzymania ich w czystości oraz dobrym stanie technicznym.
• Szczegółowe zasady dotyczące utrzymania w odpowiednim stanie sanitarnym i porządkowym miejsc gromadzenia odpadów komunalnych przez właścicieli nieruchomości.
• Zapisy dotyczące częstotliwości oraz sposobu pozbywania się odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości, a także z terenów przeznaczonych do użytku publicznego, dopuszczalne jest zróżnicowanie częstotliwości odbierania odpadów (w zależności od ilości wytwarzanych odpadów oraz ich rodzajów).
• Szczegółowe zasady dotyczące obowiązków osób utrzymujących zwierzęta domowe, mających na celu ochronę przed zagrożeniem lub uciążliwością dla ludzi, jak i przed zanieczyszczeniem terenów przeznaczonych do wspólnego użytku, m.in. przez zakaz wyprowadzania psów na place zabaw dla dzieci oraz do piaskownic, a także obowiązek sprzątania po psie.
• Wymagania w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych prowadzonego przez punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK). Dostęp do PSZOK powinien być ułatwiony dla wszystkich mieszkańców gminy.

Od niedawna możliwe jest oddanie do PSZOK odpadów, które wcześniej sprawiały mieszkańcom wiele problemów – zużytych środków medycznych, takich jak igły i strzykawki. Od 2025 r. PSZOK będą musiały przyjmować również odpady tekstyliów i odzieży.

Regulamin utrzymania czystości i porządku może zawierać również postanowienia ułatwiające egzekwowanie oraz wykonywanie obowiązków w nim ustanowionych.

Rada gminy może w ramach regulaminu UCziP:

• postanowić o zbieraniu części roślin pochodzących z pielęgnacji terenów zielonych, ogrodów, parków i cmentarzy odrębnie od innych bioodpadów komunalnych – w pierwszej kolejności trzeba rozważyć dostępne możliwości przetwarzania zgodnie z zasadą bliskości;
• określić dodatkowe warunki ułatwiające prowadzenie selektywnego zbierania odpadów przez osoby niepełnosprawne, w szczególności niedowidzące – w czasie, kiedy w większości gmin dobiega końca czas na dostosowanie kolorystyki pojemników do rozporządzenia w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów, warto pomyśleć o oznakowaniu ułatwiającym korzystanie z pojemników osobom niepełnosprawnym;
• precyzować wymagania dotyczące kompostowania bioodpadów w przydomowych kompostownikach oraz zwolnić właścicieli takich nieruchomości, w całości czy w części, z obowiązku posiadania pojemnika lub worka na te odpady – odpowiednie zdefiniowanie procesu kompostowania pozwoli jednoznacznie ocenić podczas kontroli, czy odpady są kompostowane (należy uważać na zawężanie definicji do kompostowania odpadów w kompostownikach z supermarketu, co może wywołać niezrozumienie wśród rdzennych mieszkańców wsi, którzy zawsze kompostowali bioodpady w systemie pryzmowym nie zważając na korzyści ekonomiczne, ale doceniając korzyści ekologiczne z wytworzonego samodzielnie kompostu);
• określać warunki uznania, że odpady komunalne są selektywnie zbierane – warto określić jednoznaczną ich definicję, bowiem to ona będzie podstawą do administracyjnego wymierzenia opłaty podwyższonej dla właściciela nieruchomości, który nie segreguje odpadów.

Zdefiniowanie selektywnego zbierania pozostawiono fakultatywnie radom gmin. Warto spróbować zrobić to kolegialnie, np. w obszarze powiatu, aglomeracji bądź innej grupy gmin. Stosowanie się do innych regulacji, np. inne zasady wymagane w miejscu pracy, a inne w miejscu zamieszkania, mogą budzić społeczne niezrozumienie.

Czego nie wolno wpisać do regulaminu utrzymania czystości i porządku?

W regulaminie UCziP w gminie nie wolno:

• narzucać mieszkańcom, jakie produkty powinni kupować lub w jakich opakowaniach;
• zmuszać mieszkańców do dłuższego wykorzystywania produktów;
• nakazywać mieszkańcom mycia zabrudzonych odpadów opakowaniowych;
• nakazywać zgniatania opakowań wrzucanych do pojemnika i wymuszać postępowania z zakrętkami z opakowań (można apelować, ale nie nakazywać);
• umieszczać zapisu mówiącego, że firma odbierająca odpady od mieszkańców nie odbierze ich z pojemników czy w workach, na które nie są naklejone indywidualne kody kreskowe.

Pomimo, iż regulamin UCziP w gminie jest najważniejszym aktem prawa lokalnego regulującym kwestie związane z czystością i porządkiem w gminie, to dla wielu gmin najistotniejszą uchwałą jest ta, która wyznacza stawki opłat za odbieranie oraz zagospodarowanie odpadów komunalnych. W związku z tym jest ona często przyjmowana przed uchwaleniem nowego regulaminu utrzymania czystości i porządku, a także przed zaplanowaniem kształtu systemu gospodarki odpadowej na przyszłe lata.

Błędy w uchwałach dotyczących ustanawiania stawek opłat za odpady

Przykładowe błędy w uchwałach dotyczących stawek opłat za odpady:

• ustalenie stawki opłaty podwyższonej za odpady komunalne jako „wielokrotność” stawki podstawowej – prawo wymaga ustalenia konkretnej stawki opłaty podwyższonej, jeżeli właściciel nie segreguje odpadów komunalnych;
• przekroczenie wysokości stawki maksymalnej, która uzależniona jest od wybranej metody naliczania oraz aktualnego dochodu rozporządzalnego z komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego;
• nieustalenie stawki opłaty podwyższonej za gospodarowanie odpadami komunalnymi, nawet jeśli ustalona jest stawka opłaty podstawowej;
• ustalenie, że opłata „jest iloczynem zadeklarowanej liczby pojemników lub worków z odpadami komunalnymi, powstającymi w danej nieruchomości oraz miesięcznej stawki opłaty”, zamiast stawki opłaty za worek czy pojemnik;
• ustalenie ryczałtowej rocznej stawki opłaty za odpady „dla domków letniskowych lub innych nieruchomości wykorzystywanych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe” – zapis powinien brzmieć: „od nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, czy od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe”;
• ustalenie stawki opłaty za odpady niesegregowane zamiast stawki opłaty podwyższonej, co świadczy o tym, że rada gminy dopuszcza zbieranie odpadów w sposób nieselektywny, a to jest sprzeczne z obowiązkiem nałożonym 6 września 2019 r. na właścicieli nieruchomości w art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach – przepisy ustawy obecnie nie dają podstawy do ustalenia stawki za gospodarowanie odpadami komunalnymi, zbieranymi w sposób nieselektywny;
• ustalenie stawki opłaty po zwolnieniu (kompostujących bioodpady stanowiące odpady komunalne w kompostowniku przydomowym) zamiast kwoty zwolnienia.

Próba rozwiązania w regulaminie UCziP wszystkich problemów związanych z porządkiem na obszarze gminy zazwyczaj kończy się uchyleniem dokumentu przez organ nadzoru w całości lub w części. Dlatego tak ważne jest spojrzenie na zakres kompetencji rady gminy, jaki daje ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

Doświadczenia ze spotkań z radami gmin mówią, że najlepsze jest wypracowanie kompromisowych rozwiązań tylko wówczas, gdy na bok odsunięta zostanie kwestia lokalnej polityki. W przeciwnym wypadku największą stratę ponosi środowisko.

Autor: Fundacja Razem dla Środowiska