Pierwsze plany gospodarki niskoemisyjnej (PGN) dla gmin powstawały w latach 2014-2015. Spowodowane to było w dużej mierze wsparciem finansowym ze środków Unii Europejskiej (UE) na działania niskoemisyjne, w tym dofinansowania do przygotowania PGN.
Plany te uwzględniały cele polityki klimatyczno-energetycznej UE do 2020 r.:
- ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20%;
- zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych (OZE) o 20%;
- zwiększenie efektywności energetycznej o 20%.
Cele te miały przyczynić się do przeciwdziałania zmianom klimatycznym, a dodatkowo wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa energetycznego, stworzenie nowych miejsc pracy, a także wsparcie zrównoważonego wzrostu gospodarczego.
Dalsze losy PGN
W kolejnych latach gminy nadal opracowywały plany gospodarki niskoemisyjnej, a prekursorzy aktualizowali PGN, aby zgodnie z wytycznymi Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dokument był nadal użyteczny dla samorządów. Na stronie portalu Polska Cyfrowa publikowane są postępy realizacji programów unijnych na lata 2014-2020. Do 24 lipca 2022 r. z unijnym dofinansowaniem realizowanych było 99478 inwestycji o łącznej wartości 566,8 mld zł. Wiele z otrzymanych środków finansowych dotyczyło zadań zawartych w planach gospodarki niskoemisyjnej. W ramach prac zaplanowano m.in. termomodernizacje budynków użyteczności publicznej, w tym placówek oświatowych i rekreacyjnych, przyłączenia obiektów do sieci ciepłowniczej, zwiększenie produkcji energii elektrycznej oraz cieplnej z OZE, budowę infrastruktury na potrzeby czystego transportu miejskiego, rozbudowę ścieżek rowerowych i pieszych, wsparcie zrównoważonych procesów produkcyjnych oraz przeprowadzenie szeregu działań mających na celu edukację z zakresu gospodarki niskoemisyjnej. Część przedsięwzięć jest jeszcze w trakcie realizacji, natomiast wiele z nich udało się już zakończyć.
Co dalej z wdrażaniem gospodarki niskoemisyjnej?
Plany gospodarki niskoemisyjnej są nadal jak najbardziej aktualne i potrzebne samorządom. Dobry PGN to możliwie prosty i przejrzysty dokument oparty na zweryfikowanych danych oraz realnej ocenie potencjału inwestycji. Należy mieć również na uwadze, że prowadzone działania niskoemisyjne muszą być komplementarne z dokumentami strategicznymi gminy, a także zgodne z Krajową Polityka Miejską 2030, która koncentruje się na koordynacji polityk sektorowych, w tym polityki energetycznej w miastach. Ponadto „Podręcznik Transformacji Energetycznej dla Samorządów – Polska net-zero 2050” wśród założeń transformacji energetycznej wskazuje, jakie środki oraz instrumenty mogą być wykorzystane w zakresie rozwoju gospodarki niskoemisyjnej, które znajdują się w kompetencji samorządów. Według tego opracowania, samorządy, które przygotowały plany gospodarki niskoemisyjnej, będą w nowej, unijnej perspektywie finansowej kluczowymi odbiorcami wsparcia z funduszy europejskich, przeznaczonych na niskoemisyjny rozwój.
Kolejne cele i wyzwania dotyczące gospodarki niskoemisyjnej
Komisja Europejska określiła ramy polityki klimatyczno-energetycznej do 2030 r. i wyznaczyła ponownie 3 główne, ogólnounijne cele.
Cele polityki klimatyczno-energetycznej UE na lata 2021-2030:
- ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40%;
- zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych o minimum 32%;
- zwiększenie efektywności energetycznej o nie mniej niż 32,5%.
Jeszcze bardziej ambitne cele prezentowane są w zakresie długoterminowej strategii do 2050 r., wg której dobrze prosperująca, nowoczesna i konkurencyjna gospodarka ma być neutralna dla klimatu. Zalecane jest zatem, aby każdy samorząd swoje działania skierował na przygotowanie strategii transformacji energetycznej na terenie gminy, a następnie kolejnych dokumentów wspierających działania niskoemisyjne. Transformacja energetyczna wymaga również zwiększenia wykorzystania technologii OZE w wytwarzaniu ciepła i zwiększenia wykorzystania paliw alternatywnych w transporcie. Opracowanie analizy potencjału OZE pozwoli na wyznaczenie planów mających na celu zwiększenie ich udziału w całkowitym bilansie energetycznym gminy. Taki proces dodatkowo umożliwia identyfikację potencjalnych interesariuszy energii odnawialnej, a tym samym daje podstawy do analiz finansowych oraz stanowi promocję regionu dążącego do neutralności klimatycznej.
W związku z powyższym, pomimo wielu podjętych już działań, konieczne są dalsze starania, które mają ograniczyć wpływ gospodarki na zmiany klimatu. Określone ramy, poza głównym celem, mają w dalszym ciągu przyczyniać się do zapewnienia wszystkim użytkownikom energii po przystępnych cenach, zwiększać bezpieczeństwo dostaw energii w Unii Europejskiej, jak również tworzyć nowe miejsca pracy. Konieczność przygotowywania lub aktualizacji PGN przez gminy wynika nie tylko z potrzeby uzyskania dodatkowych środków finansowych (istnieje duże prawdopodobieństwo, że w nowej perspektywie finansowej dokument również będzie wymagany przy aplikowaniu o środki unijne na działania niskoemisyjne), ale przede wszystkim z troski o środowisko naturalne, w szczególności dbałość o lepszą jakość powietrza, zwiększenie udziału OZE oraz realizacji roli samorządów w zakresie poprawy efektywności energetycznej<.
Autor: Fundacja Razem dla Środowiska