Cele, jakie stoją przed gminami w zakresie osiągnięcia poziomów przygotowania do ponownego użycia, recyklingu i odzysku odpadów komunalnych, możliwe są do osiągnięcia wyłącznie w oparciu o świadome działania zarządcze. Dysponowanie rzetelnymi danymi o ilości wytwarzanych i przetwarzanych odpadów jest podstawą do kalkulowania stawek opłat śmieciowych w gminach. Jednakże ogrom danych gromadzonych w papierowych archiwach nie pozwala na realne zarządzanie gospodarką odpadową. Taki sposób gromadzenia danych utrudnia działania kontrolne i planistyczne. Opóźnienie w powstaniu Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami stworzyło potrzebę wprowadzania rozwiązań oddolnych, umożliwiających śledzenie i nadzorowanie strumienia odpadów.
Ile ważą Twoje śmieci?
Z analizy 1310 sprawozdań odpadowych gmin oraz związków międzygminnych z województwa dolnośląskiego, lubuskiego, łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, opolskiego, podkarpackiego i zachodniopomorskiego za lata 2015-2016 wynika, że aż 500 gmin sprawozdało zbieranie odpadów w systemie niesegregowanych odpadów opakowaniowych oznaczonych, zgodnie z katalogiem odpadów, jako 15 01 06, 20 01 99. Uznając reprezentatywność tej próby stwierdzić można, iż ok. 38% gmin w Polsce realizowało obowiązki selektywnego zbierania odpadów w systemie suche-mokre. Często jest to system obowiązujący np. w części miejskiej gminy miejsko-wiejskiej. Najwięcej odpadów w tym systemie zebrała gmina Rewal z województwa zachodniopomorskiego – średnio 180 kg na mieszkańca rocznie. Wynik ten jest spowodowany turystycznym charakterem gminy. Jednakże sposób pozbywania się odpadów przez turystów jest istotną informacją, że pomimo organizacji systemu zbierania z podziałem na 4 frakcje, nie jest on wykorzystywany zgodnie z przeznaczeniem, czego powodem jest brak świadomości o wartości surowców zawartych w odpadach.
W 2015 r. aż w 291 (22%) analizowanych gminach selektywnie zbierana ilość tworzyw sztucznych wyniosła 0. W kolejnych 142 gminach (10,8%) wartość ta nie przekroczyła 1 kg na mieszkańca w skali roku. Ponad 20% gmin nie zbierała selektywnie papieru, a szkła ok. 10%. W przypadku odpadów budowlanych i rozbiórkowych w ponad 40% gmin właściciele nieruchomości nie przekazali ani jednego kilograma do gminnego systemu gospodarki odpadowej. Biorąc pod uwagę powyższe dane odnaleźć można mieszkańców, którzy wytwarzali dziennie 120 g odpadów komunalnych. Tak zaniżone wartości ilościowe powodują szereg błędów w kalkulacji stawek opłat za gospodarowanie odpadami. W konsekwencji dwie sąsiadujące ze sobą gminy mogą mieć 100% różnicę w stawkach opłat za gospodarowanie odpadami tylko ze względu na poziom rzetelności sprawozdań przyjmowanych od przedsiębiorców obsługujących gminny system gospodarki odpadami.
Ile kosztują Twoje śmieci?
Mieszkańcy polskich miast oraz wsi mogą korzystać z niższych stawek opłat za odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych pod warunkiem, że zbierają je w sposób selektywny. Stąd w gminach ponad 90% deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami zawiera oświadczenie o selektywnym zbieraniu śmieci.
Od wielu lat kampanie informacyjne i edukacyjne pokazują segregację śmieci jako czynność polegającą na wydzielaniu ze strumienia zmieszanych odpadów komunalnych frakcji szkła, tworzyw sztucznych oraz papieru. Jednakże istotną masę pozostałości po sortowaniu stanowią odpady ulegające biodegradacji (OUB), pochodzące zarówno z ogrodów, jak i z kuchni. Obowiązujące przepisy prawne nakazują poddanie tych odpadów procesom tzw. stabilizacji. W praktyce OUB, które trafiły do pojemników razem z innymi odpadami, jak popiół, jednorazowe pieluchy oraz inne artykuły higieniczne, nie nadają się do wytworzenia kompostu spełniającego wymagania nawozowe. Stąd przetworzenie tych odpadów w instalacji daje jedynie efekt wytworzenia tzw. kompostu niespełniającego wymagań, który ostatecznie kierowany jest na składowisko odpadów.
Pozytywne oddziaływanie na środowisko to zapobieganie późniejszej emisji gazów z kwatery składowiska odpadów. Ekonomicznie rzecz ujmując wytwarzanie kompostu niespełniającego wymagań generuje większe koszty niż selektywne zbieranie odpadów biodegradowalnych. Selektywnie zebrany strumień tych odpadów pozwala na wytworzenie produktu, jakim jest pełnowartościowy kompost, którego wartość mierzona jest nie tylko w cenie sprzedaży, ale również w uniknięciu opłaty środowiskowej za składowanie odpadów. Opłata za korzystanie ze środowiska stała się istotnym kosztem systemów gospodarki odpadowej opartych na składowaniu pozostałości z przetwarzania.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 marca 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. z 2017 r. poz. 723) ma za zadanie ekonomicznie oddziaływać na gospodarujących odpadami, prowadząc do zwiększenia poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu oraz znaczącego obniżenia udziału odpadów komunalnych i pochodzących z przetwarzania odpadów komunalnych przekazywanych do składowania. Ujednolicona stawka opłaty za umieszczanie na składowisku komunalnych odpadów przetworzonych i nieprzetworzonych ma zapobiegać także tzw. „przekodowaniu” odpadów, czyli procesom przetwarzania odpadów, które nie przynoszą oczekiwanych efektów ekologicznych, a jedynie korzyści ekonomiczne, wynikające z niższych stawek opłat za składowanie odpadów po przetwarzaniu (grupa 19 wg katalogu odpadów). Powyższe rozporządzenie przedstawia stawki tych opłat w maksymalnej wysokości dopuszczanej przez ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (ustawę POŚ). Zaznaczyć jednak należy, że stawki tych opłat ulegają corocznie zmianie o wskaźnik inflacji, stąd ich ostateczna wysokość może ulec zmianie.
Stawki opłat za odpady określone w powyższym rozporządzeniu mają odniesienie również do ewentualnych kar za niewypełnienie poziomów przygotowania do ponownego użycia, recyklingu i odzysku. Karę pieniężną oblicza się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie niesegregowanych odpadów komunalnych na składowisku, określonej w przepisach wydanych na podstawie art. 290 ust. 2 ustawy POŚ, a także brakującej masy odpadów komunalnych, wyrażonej w Mg, wymaganej do osiągnięcia odpowiedniego poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami lub ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, przekazywanych do składowania.
Stawki opłat środowiskowych, koszt transportu, przetwarzania i zagospodarowania odpadów uzasadniają wzrastające stawki opłat w ofertach firm z branży gospodarki odpadowej, składanych samorządom. Nie jest to jednak pełny koszt gospodarowania odpadami, jaki ponosi gmina. Obsługa punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych czy obsługa administracyjna to również koszty, jakie ujmowane są w stawkach opłat śmieciowych dla mieszkańców.
Strategia gospodarki odpadami w gminie sposobem na sukces?
W uporządkowaniu systemu gospodarki odpadowej pomocne jest przygotowanie strategii gospodarki odpadami w gminie. Dobrze opracowana strategia gospodarki odpadami w gminie umożliwi zdiagnozowanie słabych i mocnych stron funkcjonującego systemu gospodarki odpadowej, a także zwiększy skuteczność kontrolowania i monitorowania przepływu strumieni odpadów komunalnych.
Autor: Fundacja Razem dla Środowiska