Inwestycje polegające na budowie lub istotnej rozbudowie zakładów przemysłowych to procesy złożone, niejednokrotnie długotrwałe, a co za tym idzie kosztowne dla przedsiębiorcy. Mają one często znaczenie strategiczne dla firmy, więc ich sprawny przebieg, poczynając od procesu projektowania inwestycji poprzez prace budowlane do etapu eksploatacji poszczególnych instalacji, jest niezbędny dla osiągnięcia sukcesu.
Decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach
Jednym z elementów towarzyszących procesom inwestycyjnym często jest decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach (DoŚU), niezbędna już na etapie wnioskowania przedsiębiorcy o pozwolenie budowlane, a czasem jeszcze wcześniej – na etapie uzyskiwania decyzji o warunkach zabudowy. Brak możliwości uzyskania DoŚU, np. w wyniku przekroczenia standardów jakości środowiska na terenie planowanego przedsięwzięcia, blokuje rozpoczęcie procesu inwestycyjnego. Dlatego działania umożliwiające identyfikację ryzyk środowiskowych powinny być podejmowane przez przedsiębiorcę z wyprzedzeniem, co niestety nie jest ogólnie przyjętą praktyką.
Decyzje eksploatacyjne
Zapisy zawarte w DoŚU powinny znaleźć z kolei odzwierciedlenie w uzyskiwanych przez inwestora w drugiej kolejności decyzjach eksploatacyjnych (pozwolenia zintegrowane, pozwolenia czy zezwolenia sektorowe) dla instalacji. Doświadczenie pokazuje, że zachowanie spójności pomiędzy poszczególnymi decyzjami często nie jest proste. Jest to szczególnie widoczne w przypadku przedsiębiorstw, w których prowadzone są lub były duże, często wieloetapowe procesy inwestycyjne. Przyczyny rozbieżności są różne, mogą wynikać z rozdziału odpowiedzialności w firmie czy u generalnego wykonawcy za uzyskanie DoŚU na etapie inwestycji od uzyskania decyzji eksploatacyjnych, ograniczeń zasobowych, czasowych lub kompetencyjnych.
Holistyczne spojrzenie
Aby zapanować nad spójnością, ale także treścią uzyskiwanych decyzji, a co za tym idzie ograniczyć ryzyka związane z kwestiami formalno-prawnymi z zakresu ochrony środowiska zarówno na etapie inwestycji, jak i eksploatacji instalacji, konieczne jest holistyczne oraz świadome spojrzenie, uwzględniające wszystkie etapy funkcjonowania przedsiębiorstwa. Niezbędne jest w tym przypadku panowanie nad ogromną ilością danych oraz umiejętność ich interpretacji. Ponieważ jest to zadanie żmudne, wymagające określonych kompetencji oraz doświadczenia, często przyjęcie tej roli przez inwestora nie jest możliwe. W takiej sytuacji zadanie to można zlecić „na zewnątrz”.
Co-sourcing czy outsourcing środowiskowy
Wydawać się może, że rozwiązaniem umożliwiającym sprawne funkcjonowanie przedsiębiorstwa w kontekście wymogów formalno-prawnych z zakresu ochrony środowiska jest outsourcing środowiskowy. W tym przypadku outsourcing środowiskowy nie jest jednak rozwiązaniem idealnym, ponieważ może brakować w nim głębszego zrozumienia potrzeb przedsiębiorstwa i „elastyczności” w realizacji wynikających z niego obowiązków, co jest niezbędne dla prawidłowej obsługi złożonych procesów inwestycyjnych. Najczęściej outsourcing środowiskowy wiąże się z przyjęciem przez usługodawcę odpowiedzialności od przedsiębiorstwa zlecającego obsługę w zakresie realizacji podstawowych, precyzyjnie określonych obowiązków z zakresu ochrony środowiska, np. opłat za korzystanie ze środowiska, raportu KOBiZE, sprawozdań, które dotykają podmioty gospodarcze w związku z eksploatacją instalacji produkcyjnych.
Coraz częściej spotykanym rozwiązaniem, które w tym przypadku może być najbardziej pożądane, jest co-sourcing środowiskowy. Bazując na długotrwałej relacji co-sourcing obejmuje udostępnienie lub dedykowanie zasobów wykonawcy na rzecz zamawiającego, umożliwiając lepsze zrozumienie jego potrzeb i uwarunkowań (w tym uwarunkowań zewnętrznych), które zależnie od istotności należy uwzględniać w procesie obsługi. Zrozumienie partnera biznesowego i znajomość jego specyfiki oraz celów, do których zmierza, ale również swego rodzaju wiedza „historyczna” w kontekście oddziaływania zakładu na środowisko na poszczególnych etapach jego funkcjonowania daje możliwość dostarczania trafnych rozwiązań zarówno w kontekście bieżącej obsługi zakładu w zakresie wymogów środowiskowych, w tym uzyskiwania niezbędnych, aktualnych decyzji eksploatacyjnych, jak i związanych z procesem inwestycyjnym oraz występującymi po drodze ryzykami. Należy także zaznaczyć, iż niezwykle ważnym elementem usługi co-sourcingowej jest dostępność zespołu wykonawcy, składającego się z osób znających specyfikę zakładu, w tym również uwarunkowania zewnętrzne, które mogą determinować sposób i możliwości funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Elementy co-sourcingu środowiskowego
Obsługa przedsiębiorstwa w formule co-sourcingu środowiskowego ma charakter indywidualny, ale często w jej ramach można wyróżnić następujące elementy:
- koordynacja prac w kontekście zagadnień dotyczących ochrony środowiska w odniesieniu do uzgodnionych warunków kontraktu, poczynając od etapów projektowania, w przypadku procesu inwestycyjnego, po eksploatację instalacji;
- zarządzanie pracami, w tym podwykonawcami, w sposób umożliwiający osiągnięcie zaplanowanej strategii rozwoju zamawiającego;
- uzgadnianie i bieżąca aktualizacja planów oraz harmonogramów realizacji prac w związku ze zmieniającymi się okolicznościami;
- organizacja i nadzór nad komunikacją, uczestnictwo w spotkaniach z interesariuszami projektu inwestycji, m.in. projektantami, przedsiębiorcą, organami, adekwatnie do potrzeb w roli doradcy oraz realizującego część prac;
- zapewnienie dostępu do bieżących konsultacji, przygotowanie opinii, ekspertyz, analiz środowiskowych itp.;
- zarządzanie i dbanie o kompletność oraz spójność danych środowiskowych i bieżąca analiza pod kątem ich wpływu na proces inwestycyjny, np. poprzez ocenę zakresu oddziaływania przedsięwzięcia, zakładu czy poszczególnych instalacji na środowisko w kontekście instalacji eksploatowanych na terenie zakładu oraz w jego sąsiedztwie, planowanych inwestycji lub specyficznych warunków charakterystycznych dla danej lokalizacji itp.;
- analiza przedinwestycyjna, w przypadku greenfield itp.;
- wsparcie przedsiębiorstwa w przyjęciu założeń, w przypadku brakujących danych, które są niezbędne do opracowania wymaganych dokumentacji środowiskowych, wykonania obliczeń oraz modelowania, np. w zakresie emisji gazów i pyłów do powietrza czy emisji hałasu;
- bieżąca analiza ryzyk w zakresie uzgodnionym z zamawiającym wraz z rekomendacją dalszego działania, np. w odniesieniu do uzyskanych lub koniecznych do uzyskania pozwoleń czy decyzji środowiskowych;
- uczestnictwo na etapie projektowania inwestycji celem uwzględnienia oddziaływania środowiskowego podczas wstępnych planów przedsięwzięcia, przekazywanie informacji o danych, jakie należy uwzględnić w projektach niezbędnych do uzyskania decyzji;
- wskazanie newralgicznych środowiskowo obszarów projektu inwestycji oraz proponowanie rozwiązań możliwych do podjęcia w celu ograniczenia lub wyeliminowania zidentyfikowanych ryzyk, z wyłączeniem projektowania rozwiązań technicznych;
- proponowanie strategii działania w zakresie procesu uzyskiwania DoŚU i decyzji eksploatacyjnych z uwzględnieniem celów zamawiającego oraz najlepszych rozwiązań, aby te cele osiągnąć;
- opracowanie dokumentacji niezbędnych do wydania czy zmiany decyzji, np. DoŚU, pozwoleń zintegrowanych, pozwoleń lub zezwoleń sektorowych, zgłoszeń instalacji;
- weryfikacja treści uzyskanych decyzji w kontekście złożonej dokumentacji oraz przyszłych działań przedsiębiorstwa;
- nadzór nad procesem wydania decyzji przez organ, w tym procedury prowadzenia postępowania administracyjnego wg Kodeksu postępowania administracyjnego celem uniknięcia ryzyka nieprawidłowego przeprowadzenia postępowania czy określenia stron postępowania, pominięcia strony opiniującej lub społeczeństwa w procedurze itp.
Autor: Fundacja Razem dla Środowiska