Realizacja procesu inwestycyjnego, niezależnie od jego typu (greenfield lub brownfield), jest zagadnieniem złożonym i zależnym od wielu czynników. Pominięcie z pozoru błahego czynnika już na starcie projektu przedsięwzięcia czy jego marginalizowanie, może opóźnić realizację projektu, a w niektórych przypadkach uniemożliwić realizację inwestycji w pierwotnie planowanym kształcie. Jednym z aspektów, który w planowaniu inwestycji jest najczęściej zbyt późno analizowany, jest identyfikacja ryzyk środowiskowych, wynikających z lokalizacji przedsięwzięcia oraz obowiązek uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (DoŚU).
Kiedy włączyć w proces inwestycyjny analizy uwarunkowań środowiskowych
Ważnym etapem procesu inwestycyjnego jest uzyskanie pozwolenia na budowę. Najczęściej na tym etapie inwestor zderza się w praktyce z obowiązkiem uzyskania decyzji środowiskowej. W zależności od zakresu planowanego przedsięwzięcia, decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach może być dokumentem niezbędnym do złożenia wniosku o wydanie pozwolenia na budowę.
Obowiązek uzyskania decyzji środowiskowej nie jest niczym nowym w obowiązującym porządku prawnym, dlatego biura projektowe zakładają w harmonogramach realizacji projektu przedsięwzięcia szacunkowy czas potrzebny na uzyskanie DoŚU. Problemy zaczynają się, gdy uzyskanie DoŚU dla planowanego przedsięwzięcia nie jest możliwe, np. gdy niespełnione są wymagania w zakresie ochrony środowiska, takie jak przekroczenia w wymiarze standardów jakości środowiska. Wtedy konieczne jest przeprojektowanie niektórych elementów przedsięwzięcia. Przedsięwzięcie może nie uzyskać DoŚU również wtedy, gdy jego realizacja nie jest możliwa w wybranej lokalizacji, z uwagi na zakazy wynikające z przepisów ochrony środowiska.
Wspomniane problemy, występujące w trakcie uzyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, zdarzają się często. W związku ze stale zaostrzającymi się przepisami prawa w zakresie ochrony środowiska można spodziewać się, że tego rodzaju trudności w procesie inwestycyjnym będą występować jeszcze częściej.
Planując inwestycję warto zidentyfikować potencjalne ryzyka środowiskowe, związane z wybraną lokalizacją i planowaną technologią wykonania. Włączenie analiz przedrealizacyjnych w proces inwestycyjny na etapie koncepcji lub nawet na etapie wyboru lokalizacji da wymierne korzyści inwestorowi. W skrajnych przypadkach udaremni inwestowanie czasu i środków finansowych w przedsięwzięcie niemożliwe do zrealizowania z punktu widzenia zagadnień środowiskowych.
Zakres analizy lokalizacyjnej inwestycji odnośnie ryzyk środowiskowych
Najczęściej brane pod uwagę wymagania przy ocenie potencjału danej lokalizacji:
- zgodność planowanej inwestycji z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (MPZP);
- uzbrojenie działki w media;
- dostępność dróg dojazdowych.
Na wybór lokalizacji wpływ ma znacznie większa liczba czynników, ich ocena zawsze jest uzależniona od charakteru planowanego przedsięwzięcia. Bliskość szkół czy przedszkoli będzie czynnikiem pozytywnym dla inwestora planującego budowę osiedla mieszkaniowego, a bliskość dróg krajowych i wojewódzkich może być atrakcyjna dla inwestora planującego budowę zakładu produkcyjnego.
Zagadnienia związane z oceną potencjalnych ryzyk środowiskowych często są pomijane podczas wyboru lokalizacji przedsięwzięcia. Jednak jest to najlepszy moment, by sprawdzić wybraną lokalizację pod kątem ewentualnych trudności w uzyskaniu decyzji środowiskowej. Najlepiej wybrać kilka terenów, na których realizacja planowanego przedsięwzięcia będzie zgodna z prawem. Należy również poznać wymagania, które pojawią się w kolejnych etapach realizacji inwestycji.
Zakres analizy lokalizacyjnej inwestycji pod kątem ryzyk środowiskowych uzależniony jest od charakteru planowanego przedsięwzięcia. Przykładowo, jeśli planujemy postawić duży zakład produkcyjny, to sprawdzenie zgodności inwestycji z zapisami MPZP nie wystarczy. Konieczne jest określenie odległości od najbliższych obszarów chronionych akustycznie, np. zabudowy mieszkaniowej. Jeśli w bliskim sąsiedztwie znajdują się domy mieszkalne, to problemem może okazać się osiągnięcie wymagających norm hałasowych.
Nieodzownym elementem każdej analizy przedrealizacyjnej dla działalności związanej z emisją substancji do powietrza będzie uzyskanie informacji o jakości powietrza. Jeżeli lokalizacja znajduje się na obszarze z przekroczonymi standardami jakości powietrza, to konieczne może okazać się przeprowadzenie postępowania kompensacyjnego, zmierzającego do ograniczenia emisji tej substancji do powietrza.
Innymi istotnymi czynnikami analizy uwarunkowań środowiskowych inwestycji są m.in. położenie terenu przedsięwzięcia w odniesieniu do obszarów objętych ochroną przyrody, rozpoznanie kwestii historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi oraz lokalizacja względem obszarów zagrożonych powodzią lub jednolitych części wód. Jeżeli z analizy przedinwestycyjnej wyniknie, że przedsięwzięcie nie pozwoli osiągnąć celów środowiskowych, to organ nie wyda na nią zgody.
Etap projektowania – sprawdzenie dotrzymania norm środowiskowych
Kolejnym ważnym zagadnieniem jest analiza planowanej inwestycji pod kątem zgodności z obowiązującym prawem. Wsparcie i doradztwo w tym zakresie świadczone jest najczęściej na etapie projektowania przedsięwzięcia w celu wyboru ostatecznej koncepcji inwestycji.
Przeprowadzona analiza przedrealizacyjna pozwoli określić, czy projektowane instalacje produkcyjne lub urządzenia spełniają wymagania w zakresie ochrony środowiska. W ramach analizy lokalizacyjnej inwestycji pod kątem ryzyk środowiskowych należy przeprowadzić m.in. obliczenia sprawdzające w zakresie modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu dla założonych rozwiązań projektowych. Mogą nimi być:
- wysokość oraz ilość emitorów,
- czas pracy,
- rodzaj emitowanych zanieczyszczeń (z uwzględnieniem obowiązującego tła w miejscu inwestycji).
W przypadku zidentyfikowania przekroczeń możliwe jest wprowadzenie w projekcie przedsięwzięcia zmian korygujących i dostosowanie go do wymagań, które będą weryfikowane na etapie uzyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach czy późniejszych pozwoleń eksploatacyjnych. Daje to możliwość wprowadzenia działań wyprzedzających i uniknięcia pętli w procesie inwestycyjnym, polegającej na powrocie do etapu projektowania przedsięwzięcia po jego zakończeniu, z uwagi na wymagania stawiane przez przepisy z zakresu ochrony środowiska.
Innym ważnym elementem analizy przedinwestycyjnej jest szczegółowa kwalifikacja przedsięwzięcia zgodna z rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. W zależności od klasyfikacji przedsięwzięcia wymagane jest opracowanie dla niego innego rodzaju dokumentacji (karta informacyjna przedsięwzięcia lub raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko). Po zapoznaniu się z planowanym kształtem przedsięwzięcia i przeprowadzeniu jego szczegółowej kwalifikacji możliwe będzie opracowanie realnego scenariusza przebiegu procedury uzyskania decyzji środowiskowej. Pozwoli to również zaplanować odpowiednią strategię w zależności od celów inwestora.
Analiza przedrealizacyjna szansą na uniknięcie opóźnień w inwestycjach
Decyzja dotycząca tego, czy, w jakim zakresie i na którym etapie przeprowadzić analizę lokalizacyjną inwestycji pod kątem ryzyk środowiskowych, powinna być uzależniona od rodzaju oraz skali planowanego przedsięwzięcia. Niektóre inwestycje mogą powodować znaczące oddziaływanie na poszczególne komponenty środowiska, a ich lokalizacja może budzić sprzeciw ze strony mieszkańców, organizacji ekologicznych lub organów. Te przedsięwzięcia powinny od początku uwzględniać pełną analizę przedinwestycyjną. Budowa małego zakładu produkcyjnego w obszarze przemysłowym może wymagać mniejszego wsparcia w zakresie zagadnień środowiskowych, np. w postaci obliczeń sprawdzających dotrzymanie norm środowiskowych w dziedzinie powietrza i hałasu dla zaprojektowanych parametrów. Aczkolwiek odłożenie kwestii środowiskowych do etapu uzyskiwania DoŚU może wiązać się z niemiłym rozczarowaniem i znacznym wydłużeniem trwania tego etapu. Czasem konieczna może być zmiana procesu inwestycyjnego i przeprojektowanie przyjętych założeń.
Zagadnienia środowiskowe stanowią tylko jeden z wielu czynników istotnych w trakcie prowadzenia złożonych procesów inwestycyjnych. Zinwentaryzowanie istotnych ryzyk środowiskowych już na starcie projektu przedsięwzięcia będzie nieocenionym wsparciem dla inwestora, pozwalającym na podejmowanie świadomych decyzji, zgodnych z jego celami biznesowymi.
Autor: Fundacja Razem dla Środowiska